تشخیص زود هنگام اختلالات دستگاه گوارش، به خصوص شرایطی مثل سرطان روده بزرگ، نقش مهمی در موفقیت درمان دارد. آزمایش خون مخفی در مدفوع (FOB) یکی از ابزارهای غربالگری ساده، غیرتهاجمی و مقرون‌به‌صرفه است که می‌تواند حتی مقادیر ناچیز خون در مدفوع را شناسایی کند. این آزمایش نه تنها برای غربالگری سرطان کولورکتال در افراد بالای 50 سال توصیه می‌شود، بلکه در تشخیص بیماری‌های دیگری مانند پولیپ‌های روده، زخم‌های گوارشی، دیورتیکولوز و بیماری‌های التهابی روده نیز کاربرد دارد. در ادامه با نحوه انجام تست مدفوع و کاربردهای آن بیشتر آشنا می‌شوید.
تست FOB یا آزمایش خون مخفی در مدفوع چیست؟
تست FOB یا آزمایش خون مخفی در مدفوع یک روش تشخیصی است که برای شناسایی مقادیر بسیار کم خون در مدفوع که حتی با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند، طراحی شده است. این خون ممکن است نشان دهنده خونریزی در بخشی از دستگاه گوارش از دهان تا روده بزرگ باشد. اهمیت اصلی این آزمایش در غربالگری و تشخیص زودهنگام شرایطی مانند سرطان کولورکتال، پولیپ‌های روده‌ای، بیماری‌های التهابی روده، زخم‌های گوارشی و سایر ناهنجاری‌های دستگاه گوارش است. این آزمایش به دو روش گایاک (gFOBT) و روش ایمونوشیمیایی (FIT یا iFOBT) انجام می‌شود. در روش گایاک، از یک واکنش شیمیایی برای تشخیص بخش «هم» هموگلوبین خون استفاده می‌شود. این روش نیاز به محدودیت‌های غذایی و دارویی دارد.
در مقابل، تست iFOBT از آنتی بادی‌های اختصاصی برای شناسایی گلوبین (بخشی از هموگلوبین انسان) استفاده می‌کند. این روش حساسیت و دقت بالاتری دارد و نیازی به محدودیت‌های غذایی ندارد؛ بنابراین امروزه به عنوان روش ترجیحی برای غربالگری سرطان کولورکتال توصیه می‌شود. برای انجام آزمایش معمولاً نمونه‌های مدفوع در چند نوبت مختلف جمع‌آوری می‌شود؛ زیرا خونریزی ناشی از پولیپ‌ها یا تومورها ممکن است متناوب باشد. این آزمایش به خصوص برای افراد بالای ۵۰ سال، افراد سالمند یا افرادی با سابقه خانوادگی سرطان کولورکتال به عنوان بخشی از برنامه‌های غربالگری توصیه می‌شود.
تست FOB چه اطلاعاتی ارائه می‌دهد؟
تست خون مخفی در مدفوع می‌تواند نشان‌دهنده خونریزی غیرطبیعی در بخش‌هایی از دستگاه گوارش باشد. این وضعیت ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله:
- کم‌خونی (آنمی): کاهش تعداد گلبول‌های قرمز سالم در بدن.
- کولیت: التهاب یا تحریک دیواره روده بزرگ.
- سرطان کولون یا رکتوم: رشد تومورهای بدخیم در قسمت‌های انتهایی دستگاه گوارش.
- دیورتیکولوز: تشکیل کیسه‌های کوچک و برآمده در دیواره روده.
- بواسیر (هموروئید): تورم عروق خونی در ناحیه مقعد یا راست روده.
- پولیپ‌های روده: رشد غیرطبیعی بافت در دیواره روده که ممکن است به مرور زمان بدخیم شود.
- زخم‌های گوارشی: ایجاد جراحت در معده، روده کوچک یا سایر بخش‌های دستگاه گوارش.
مزایای تست FOB
تست خون مخفی در مدفوع نقش مهمی در غربالگری و تشخیص زودهنگام بسیاری از بیماری‌های دستگاه گوارش، به ویژه سرطان روده بزرگ ایفا می‌کند. برخی از مزایای تست غربالگری سرطان روده عبارتند از:
ابزاری موثر برای غربالگری سرطان کولورکتال
یکی از اصلی‌ترین مزایای تست FIT) FOB ( این است که برای تشخیص سرطان روده بزرگ به کار می‌رود. مطالعات نشان داده‌اند که انجام سالیانه این تست می‌تواند مرگ و میر ناشی از سرطان روده بزرگ را کاهش دهد، به خصوص وقتی که همراه با کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی اپیزودیک باشد.
غیرتهاجمی بودن و راحتی در انجام
برخلاف روش‌های تهاجمی مثل کولونوسکوپی، تست FOB (FIT) یک روش کاملاً غیرتهاجمی است که بدون نیاز به بیهوشی یا آمادگی‌های پیچیده انجام می‌شود. نمونه‌گیری معمولاً در منزل توسط بیمار انجام می‌شود و شامل جمع‌آوری مقداری کوچکی از مدفوع در سه نوبت جداگانه است. این ویژگی باعث می‌شود بیماران تمایل بیشتری به انجام این تست داشته باشند و پذیرش آن در جامعه بالاتر باشد. همچنین این روش برای افراد مسن یا کسانی که شرایط انجام روش‌های تهاجمی را ندارند، گزینه مناسبی است.
هزینه مقرون به صرفه
تست خون مخفی در مدفوع نسبت به روش‌های دیگر تشخیصی مانند کولونوسکوپی یا تصویربرداری‌های پیشرفته، هزینه بسیار کمتری دارد. این ویژگی باعث می‌شود این تست به عنوان یک روش غربالگری گسترده در سطح جامعه قابل اجرا باشد. در بسیاری از کشورها، این تست به صورت رایگان یا با هزینه بسیار کم در اختیار گروه‌های پرخطر قرار می‌گیرد که این موضوع دسترسی به خدمات غربالگری را برای اقشار مختلف جامعه ممکن می‌کند.
تشخیص زودهنگام بیماری‌ها قبل از بروز علائم
ویژگی تمام کیت‌های تشخیص سریع تشخیص بیماری‌ها در مراحل بسیار اولیه و قبل از ظهورعلائم بالینی است. بسیاری از بیماری‌های دستگاه گوارش مانند پولیپ‌ها، سرطان‌ها یا بیماری‌های التهابی روده ممکن است در مراحل اولیه تنها خونریزی میکروسکوپی ایجاد کنند که با این تست قابل تشخیص است. تشخیص زودهنگام این بیماری‌ها می‌تواند به درمان مؤثرتر و بهبود پیش آگهی بیماران منجر شود.
شناسایی طیف وسیعی از بیماری‌های گوارشی
اگر چه تست FOBT(FIT) عمدتاً برای غربالگری سرطان کولورکتال استفاده می‌شود؛ اما می‌تواند وجود خونریزی در هر بخشی از دستگاه گوارش را نشان دهد. این تست می‌تواند در تشخیص بیماری‌های متعددی مفید باشد از جمله:
- پولیپ‌های روده بزرگ
- هموروئید
- دیورتیکولوز (تشکیل کیسه‌های کوچک روی لایه پوششی روده)
- کولیت (التهاب روده بزرگ)
- زخم‌های گوارشی
- آنمی همولیتیک
- بیماری سلیاک
امکان نمونه گیری در منزل و کاهش دفعات مراجعه به بیمارستان
بیمار می‌تواند نمونه‌گیری را در منزل انجام داده و بعد نمونه را به آزمایشگاه تحویل دهد. این ویژگی به ویژه در دوران همه‌گیری بیماری‌ها یا برای افرادی که دسترسی محدود به مراکز درمانی دارند، بسیار مفید است. همچنین این ویژگی باعث کاهش بار مراجعات به مراکز درمانی و صرفه‌جویی در زمان بیماران و کادر درمان می‌شود.
محدودیت‌های تست FOB
در کنار تمام مزایای گفته شده درباره تست خون مخفی در مدفوع (FOB)، این آزمایش محدودیت‌هایی دارد که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم:
محدودیت‌های دارویی
در این تست معمولا نیازی به قطع مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپیرین، ایبوپروفن، ناپروکسن، کورتون ها و.. نمی باشد، اما چون این دارو ها ممکن است باعث تحریک یا زخم خفیف در مخاط روده بشوند در بعضی موارد ممکن است منجر به خونریزی خفیف و در نتیجه ایجاد نتیجه مثبت کاذب بشوند. که فرد بیمار لازم است پزشک و آزمایشگاه را در جریان مصرف دارو قرار دهد.
محدودیت‌های مربوط به شرایط فردی
زنان تا سه روز قبل و بعد از پایان قاعدگی نباید این آزمایش را انجام دهند؛ به این خاطر که خون قاعدگی می‌تواند با نتایج آزمایش تداخل ایجاد کند.همچنین مصرف بیش از اندازه الکل، آسپرین و داروهای گشاد کننده عروق ممکن است باعث تحریک دستگاه گوارش شده و منجر به خون ریزی گردد.
مراقبت‌های لازم قبل از آزمایش خون مخفی در مدفوع (FOBT) چیست؟
با توجه به اینکه تست FOB (FIT) بر خلاف تست گایاک به هموگلوبین انسانی حساس است و فقط در حضور آن واکنش انجام می گیرد ، محدودیت های غذایی و دارویی خاصی وجود ندارد اما قبل از انجام آزمایش خون مخفی مدفوع (FOBT)، بهتر است با پزشک خود در مورد جزئیات این آزمایش و شرایط خاص آن مشورت کنید. پزشک می‌تواند راهنمایی‌های دقیقی برای افزایش دقت نتایج آزمایش ارائه دهد.
از چه تستی استفاده کنیم بهتر است؟
اگر قصد استفاده از کیت تشخیص خون مخفی در مدفوع را دارید، تست FOB Rapid Test Gold Medi Test Plus یکی از بهترین آزمایش‌های سریع و کیفی برای تشخیص خون مخفی در مدفوع است. این تست می‌تواند هموگلوبین انسانی در نمونه مدفوع را شناسایی کند. این روش نسبت به تست‌های قدیمی حساسیت و دقت بالاتری دارد و معمولاً برای غربالگری سرطان‌های دستگاه گوارش و سایر بیماری‌های مرتبط با خونریزی گوارشی استفاده می‌شود. نحوه انجام تست مدفوع به صورت زیر است:
- از یک ظرف تمیز و خشک برای جمع‌آوری مدفوع استفاده کنید. نمونه باید عاری از ادرار یا آب باشد.
- 2. با استفاده از اپلیکاتور، مقدار کمی مدفوع (حدود ۲ تا ۵ میلی‌گرم) را بردارید. نمونه را درون محلول همراه کیت حل کرده و خوب مخلوط کنید تا یکنواخت شود.
- 3. کاست تست را از پاکت خارج کنید و در سطح صاف قرار دهید. سپس درب قطره چکانی ویال را باز کرده ۳ تا 2 قطره از سوسپانسیون نمونه را در چاهک نمونه (S) بریزید.
- تایمر را روی ۵ دقیقه تنظیم کنید.
- ظاهر شدن دو خط در خط تست (T) و خط کنترل (C) نشان‌دهنده وجود خون مخفی در مدفوع بوده و نتیجه مثبت است. ظاهر شدن فقط خط کنترل (C) نشان دهنده منفی بودن نتیجه است.
برای خرید این تست و دیگر تست‌های تشخیص سریع می‌توانید به وبسایت آریا مبنا تشخیص مراجعه کرده و با کارشناسان فروش در تماس باشید.
جمع بندی
نتایج آزمایش خون مخفی در مدفوع، چه مثبت باشد چه منفی، نقطه شروعی برای اقدامات بعدی است. مثبت بودن نتیجه لزوماً به معنای سرطان نیست؛ اما نیاز به پیگیری با روش‌های دقیق‌تری مانند کولونوسکوپی را نشان می‌دهد. از طرفی دیگر، منفی بودن نتیجه نیز به طور قطعی وجود مشکل را رد نمی‌کند؛ چرا که برخی پولیپ‌ها یا تومورها ممکن است خونریزی نداشته باشند. اهمیت این آزمایش در سادگی انجام، هزینه کم و قابلیت تکرار سالانه برای پایش مستمر سلامت است. همراهی آن با توصیه‌های پزشکی و توجه به علائم هشدار دهنده مانند تغییر در عادات دفعی یا دردهای شکمی، ابزاری قدرتمند برای پیشگیری و درمان به موقع فراهم می‌کند.
سوالات متداول
آیا تست FOB جایگزین کولونوسکوپی می‌شود؟
خیر. تست FOB یک روش غربالگری اولیه است و در صورت مثبت بودن، کولونوسکوپی به عنوان روش قطعی تشخیصی توصیه می‌شود. کولونوسکوپی امکان مشاهده مستقیم روده و نمونه برداری را فراهم می‌کند.
آیا تست FOB برای کودکان هم کاربرد دارد؟
بله، اما معمولاً برای تشخیص خونریزی‌های گوارشی ناشی از عفونت، آلرژی یا بیماری‌های التهابی روده استفاده می‌شود، نه برای غربالگری سرطان.
هر چند وقت یکبار باید تست FOB را تکرار کرد؟
برای افراد با خطر متوسط سرطان روده، انجام سالانه تست FOB ( FIT) توصیه می‌شود. افراد پرخطر (مانند سابقه خانوادگی سرطان) ممکن است نیاز به کولونوسکوپی داشته باشند.
