تجهیزات آزمایشگاهی، مجموعه‌ای از ابزارها و دستگاه‌های تخصصی هستند که به منظور انجام دقیق آزمایش‌ها، تحلیل‌های شیمیایی، فیزیکی، زیستی و تحقیقاتی در محیط‌های کنترل‌شده به‌کار می‌روند. این تجهیزات نقش کلیدی در تضمین صحت نتایج آزمایشگاهی، افزایش بهره‌وری فرآیندهای تحقیقاتی و رعایت استانداردهای ایمنی و کیفی دارند.
بسته به نوع آزمایشگاه اعم از شیمی، زیست‌شناسی، پزشکی، داروسازی یا فیزیک نوع و کاربرد تجهیزات متفاوت است. شناخت دقیق این تجهیزات و نحوه عملکرد صحیح آن‌ها، پیش‌نیاز اساسی برای دستیابی به نتایج معتبر و ایمن در هر آزمایشگاه حرفه‌ای محسوب می‌شود.
۱۵ مورد از تجهیزات ضروری آزمایشگاهی و کاربرد هرکدام در تحقیقات علمی
1. سمپلر (Micropipette)
سمپلر ابزاری دقیق برای برداشتن حجم مشخص و بسیار کم از مایعات (معمولاً بین ۰.۱ تا ۱۰۰۰ میکرولیتر) است. این وسیله از نظر طراحی دارای پیستون، نوک پلاستیکی قابل تعویض و تنظیم‌کننده حجم است. دقت بالای سمپلر در اندازه‌گیری مایعات به‌ویژه در آزمایش‌های مولکولی، ژنتیکی و بیوشیمی بسیار حیاتی است. استفاده نادرست از سمپلر میتواند خطای تجربی را بالا ببرد. به همین دلیل، کالیبراسیون منظم آن ضروری است.
کاربرد: این نوع از تجهیزات آزمایشگاهی برای جابه‌جایی دقیق مایعات در حجم‌های میکرولیتر در آزمایش‌های PCR، ELISA، و آنالیزهای مولکولی به‌کار می‌رود.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | برداشت دقیق مایعات بیولوژیکی با حجم پایین (میکرولیتر) |
| نوع نمونه | سرم، پلاسما، DNA، RNA، معرف‌های آنزیمی |
| تخصص‌های کاربردی | ژنتیک، ایمونولوژی، بیوشیمی، هماتولوژی |
| نکته کلیدی | هرگز سمپلر را در حالی که نوک آن حاوی مایع است به صورت افقی نگه ندارید.این کار میتواند باعث ورود مایع به داخل بدنه سمپلر و آلودگی آن شود. |
2. محیط کشت (Culture Media)
محیط کشت بستری مغذی است که برای رشد، تکثیر و بررسی میکروارگانیسم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این محیط‌ها می‌توانند جامد (مثل آگار) یا مایع (مثل براث) باشند. ترکیبات محیط کشت بسته به نوع میکروب مورد مطالعه متفاوت است. برخی محیط‌ها عمومی و برخی دیگر اختصاصی هستند. شرایط استریل و دمای مناسب برای استفاده از محیط کشت حیاتی است.
کاربرد: برای رشد باکتری‌ها، قارچ‌ها یا سلول‌ها در شرایط کنترل‌شده آزمایشگاه‌های میکروبیولوژی.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | رشد و شناسایی میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا یا سلول‌های انسانی |
| نوع نمونه | نمونه‌های خونی، ترشحات، ادرار، نمونه‌های بافتی |
| تخصص‌های کاربردی | میکروبیولوژی پزشکی، ویروس‌شناسی، باکتری‌شناسی، پاتولوژی سلولی |
| نکته کلیدی | انتخاب نوع محیط کشت باید بر اساس ارگانیسم هدف (اختصاصی یا عمومی) باشد. |
3. اسپکتروفتومتر (Spectrophotometer)
این نوع از تجهیزات آزمایشگاهی برای اندازه‌گیری شدت جذب نور توسط محلول‌ها در طول‌موج مشخص به‌کار می‌رود. عملکرد آن بر اساس عبور نور از نمونه و بررسی میزان شدت نور عبوری است. این اطلاعات برای تحلیل غلظت مواد و بررسی واکنش‌های شیمیایی بسیار مهم است. کالیبراسیون دقیق و انتخاب فیلتر یا لامپ مناسب از عوامل کلیدی در دقت نتایج است. اسپکتروفتومترهای UV-Visible رایج‌ترین نوع در آزمایشگاه‌ها هستند.
کاربرد: اندازه‌گیری غلظت DNA، پروتئین‌ها و بررسی میزان واکنش در آنالیزهای بیوشیمیایی.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | سنجش غلظت مواد بیولوژیکی مانند پروتئین، DNA، آنزیم‌ها |
| نوع نمونه | سرم، پلاسما، محلول‌های رنگی یا واکنشی |
| تخصص‌های کاربردی | بیوشیمی بالینی، پاتوبیولوژی، هماتولوژی، فارماکولوژی |
| نکته کلیدی | انتخاب طول‌موج مناسب برای دقت بیشتر در تحلیل الزامی است. |
4. سانتریفیوژ (Centrifuge)
سانتریفیوژ دستگاهی است که با چرخاندن نمونه‌ها با سرعت بالا، اجزای مختلف را بر اساس چگالی از یکدیگر جدا می‌کند. لوله‌های نمونه در زاویه خاصی قرار گرفته و با چرخش، اجزا به سمت ته لوله کشیده می‌شوند. سانتریفیوژها در انواع مختلف (میکرو، رومیزی، یخچال‌دار) تولید می‌شوند. کنترل دما، سرعت و مدت زمان چرخش برای جلوگیری از تخریب نمونه بسیار مهم است.
کاربرد: جداسازی سلول‌ها، پلاسما، DNA، رسوب پروتئین و سایر اجزای محلول‌های زیستی.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | جداسازی اجزای سلولی، استخراج DNA/RNA، ته‌نشین کردن رسوبات |
| نوع نمونه | خون کامل، ادرار، مایع مغزی نخاعی، کشت سلولی |
| تخصص‌های کاربردی | ژنتیک پزشکی، هماتولوژی، بیوشیمی، بانک خون |
| نکته کلیدی | استفاده از بالانس دقیق برای جلوگیری از لرزش و آسیب دستگاه الزامی است. |
5. هود لامینار فلو (Laminar Flow Hood)
هود لامینار فلو دستگاهی با جریان هوای یک‌جهته فیلترشده است که برای ایجاد محیطی عاری از آلودگی در هنگام انجام آزمایش‌های حساس به آلودگی استفاده می‌شود. هوای فیلترشده از فیلتر HEPA عبور می‌کند و به‌صورت یکنواخت در سطح میز جریان می‌یابد. استفاده از آن برای کار با محیط‌های کشت و سلول‌های زنده الزامی است.
کاربرد: حفاظت از نمونه‌ها در آزمایش‌های میکروبی و کشت سلول در برابر آلودگی‌های محیطی.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | محافظت از نمونه در برابر آلودگی محیطی در هنگام کشت یا آزمایش‌های حساس |
| نوع نمونه | محیط کشت، سلول‌های زنده، باکتری، ویروس‌ها |
| تخصص‌های کاربردی | ایمنی زیستی، کشت سلول، ایمونولوژی، ویروس‌شناسی |
| نکته کلیدی | دستگاه نباید برای محافظت کاربر در برابر مواد سمی استفاده شود (برخلاف هود شیمیایی) |
6. انکوباتور (Incubator)
انکوباتور دستگاهی است که شرایط محیطی کنترل‌شده مانند دما، رطوبت و گاهی گاز را برای رشد ارگانیسم‌های زنده فراهم می‌کند. معمولاً دمای ۳۷ درجه سانتی‌گراد برای رشد باکتری‌ها و سلول‌های انسانی استفاده می‌شود. مدل‌های مختلف انکوباتور دارای قابلیت‌هایی مانند CO₂، رطوبت کنترل‌شده و شیکر داخلی هستند.
کاربرد: رشد و تکثیر میکروارگانیسم‌ها، سلول‌های انسانی یا حیوانی در محیط‌های آزمایشگاهی.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | رشد سلول‌ها یا میکروارگانیسم‌ها در دمای کنترل‌شده |
| نوع نمونه | کشت سلول انسانی، میکروب‌های پاتوژن، نمونه‌های کشت خون |
| تخصص‌های کاربردی | ویروس‌شناسی، بیولوژی سلولی، کشت بافت، میکروبیولوژی |
| نکته کلیدی | کنترل رطوبت و CO₂ برای رشد سلول‌های پستانداران حیاتی است. |
7. هات‌پلیت (Hot Plate)
هات‌پلیت یا صفحه گرم‌کن یکی از تجهیزات آزمایشگاهی است که برای گرم‌کردن تدریجی محلول‌ها یا نمونه‌ها کاربرد دارد. این دستگاه میتواند دمای یکنواختی را در سطح صفحه ایجاد کند. در برخی مدل‌ها همزن مغناطیسی داخلی برای مخلوط کردن همزمان محلول نیز تعبیه شده است. استفاده طولانی‌مدت نیاز به نظارت دمایی دارد تا از تبخیر یا تخریب نمونه جلوگیری شود.
کاربرد: گرم‌کردن محلول‌های شیمیایی، انجام واکنش‌های گرمازا و هم‌زدن محلول‌ها در واکنش‌های کنترل‌شده.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | گرم کردن ملایم محلول‌ها برای انحلال، همگن‌سازی یا واکنش‌های شیمیایی |
| نوع نمونه | معرف‌های بیوشیمی، محیط‌های کشت، محلول‌های رنگ‌آمیزی |
| تخصص‌های کاربردی | پاتولوژی، شیمی بالینی، بیوشیمی پزشکی |
| نکته کلیدی | دقت در کنترل دما از سوختن یا تبخیر غیرمجاز جلوگیری می‌کند. |
8. PH متر (pH Meter)
pH متر دستگاهی الکترونیکی برای اندازه‌گیری میزان اسیدی یا بازی بودن یک محلول است. این دستگاه از یک الکترود حساس به یون هیدروژن و یک نمایشگر دیجیتال تشکیل شده است. دقت بالا و کالیبراسیون منظم با محلول‌های استاندارد برای اطمینان از صحت اندازه‌گیری ضروری است.
کاربرد: تعیین pH در آزمایش‌های شیمیایی، بیولوژیکی، کشاورزی و تولیدات دارویی و غذایی.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | سنجش اسیدیته محیط‌ها برای آنالیز بیوشیمیایی یا تنظیم کشت سلولی |
| نوع نمونه | محیط کشت، مایعات بیولوژیکی، سرم، پلاسما |
| تخصص‌های کاربردی | بیوشیمی، داروسازی، کشت سلولی، تغذیه پزشکی |
| نکته کلیدی | باید پیش از استفاده با محلول‌های بافر استاندارد کالیبره شود. |
9. میکروسکوپ نوری (Light Microscope)
میکروسکوپ نوری یک نوع از تجهیزات آزمایشگاهی است که برای مشاهده نمونه‌های بسیار کوچک مانند سلول‌ها و باکتری‌ها که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند، استفاده می‌شود. این دستگاه با استفاده از عدسی‌ها و نور مرئی، بزرگنمایی‌هایی تا حدود ۱۰۰۰ برابر فراهم می‌کند. نوع پیشرفته آن (میکروسکوپ فلورسانس) نیز برای تصویربرداری تخصصی کاربرد دارد.
کاربرد: بررسی بافت‌ها، سلول‌ها و ساختارهای میکروسکوپی در زیست‌شناسی، پاتولوژی و میکروبیولوژی.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | مشاهده ساختار سلولی، بافتی، باکتری‌ها و انگل‌ها |
| نوع نمونه | اسمیر خون، برش بافتی، نمونه‌های رنگ‌آمیزی شده |
| تخصص‌های کاربردی | پاتولوژی، هماتولوژی، انگل‌شناسی، بافت‌شناسی |
| نکته کلیدی | استفاده از رنگ‌آمیزی اختصاصی مثل گیمسا یا هماتوکسیلین برای افزایش وضوح لازم است. |
10. ترازوی دیجیتال آزمایشگاهی (Analytical Balance)
ترازوی دیجیتال یکی از دقیق‌ترین تجهیزات آزمایشگاهی برای اندازه‌گیری جرم است که قابلیت وزن‌کشی تا 0.0001 گرم (0.1 میلی‌گرم) را دارد. این دستگاه در یک محفظه ضد باد قرار دارد تا از تأثیر جریان هوا، دمای محیط یا لرزش جلوگیری شود. دقت و تکرارپذیری بالا در اندازه‌گیری جرم، این ابزار را به یکی از ارکان مهم در تحلیل کمی تبدیل کرده است. برای استفاده صحیح باید سطح دستگاه تراز، کالیبره‌شده و عاری از رطوبت و گردوغبار باشد.
کاربرد: برای توزین دقیق نمونه‌های شیمیایی، دارویی و مواد زیستی در تحلیل‌های کمی و فرمول‌سازی.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | توزین دقیق مواد دارویی، معرف‌ها، ترکیبات بیوشیمیایی |
| نوع نمونه | مواد جامد، پودرها، نمونه‌های خشک |
| تخصص‌های کاربردی | داروسازی، کنترل کیفیت دارو، بیوشیمی، هماتولوژی |
| نکته کلیدی | توزین باید در محیط بدون لرزش، جریان هوا یا گرما انجام شود. |
11. بورت و پیپت (Burette & Pipette)
بورت و پیپت یکی از تجهیزات آزمایشگاهی کلیدی برای تجزیه و واکنش‌های حجمی است. پیپت برای انتقال دقیق حجم مشخصی از محلول به‌کار می‌رود و در انواع دستی، اتومات و ماکرو تولید می‌شود. بورت که روی پایه ثابت می‌شود، برای تیتر کردن و افزودن قطره‌ای محلول با دقت بالا استفاده می‌شود. هر دو ابزار نیاز به شست‌وشو، کالیبراسیون و دقت در خواندن حجم دارند. جنس شیشه‌ای یا پلاستیکی آن‌ها بسته به نوع ماده مورد استفاده انتخاب می‌شود.
کاربرد: در آزمایش‌های تیترسنجی، تعیین غلظت محلول‌ها و واکنش‌های کمی حجمی در شیمی و بیوشیمی.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | تیتر کردن محلول‌ها، اندازه‌گیری حجمی دقیق برای واکنش‌های بالینی |
| نوع نمونه | اسیدها، بازها، معرف‌ها، محلول‌های شیمیایی |
| تخصص‌های کاربردی | بیوشیمی، شیمی دارویی، آنالیز بالینی |
| نکته کلیدی | دقت بالا و تکنیک صحیح در استفاده باعث کاهش خطا در نتایج می‌شود. |
12. بن‌ماری (Water Bath)
بن‌ماری یا حمام آب گرم، دستگاهی است برای ایجاد گرمای یکنواخت در نمونه‌های مایع یا ظروف آزمایشگاهی. این سیستم دمای مورد نظر را از طریق آب گرم به نمونه منتقل می‌کند و از حرارت مستقیم جلوگیری می‌کند. بسیاری از مدل‌های بن‌ماری دارای کنترل دیجیتال دما، تایمر و محافظ حرارتی هستند. استفاده از آب مقطر برای جلوگیری از رسوب املاح توصیه می‌شود. در برخی موارد می‌توان از روغن به جای آب برای دماهای بالا استفاده کرد.
کاربرد: برای انکوباسیون آنزیم‌ها، واکنش‌های وابسته به دما و ذوب کردن مواد زیستی حساس.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | گرمایش کنترل‌شده نمونه‌ها یا انکوباسیون آنزیم‌ها در دمای پایدار |
| نوع نمونه | آنزیم‌ها، سرم، محلول‌های بافتی |
| تخصص‌های کاربردی | بیوشیمی، ویروس‌شناسی، ایمونولوژی |
| نکته کلیدی | استفاده از آب مقطر برای جلوگیری از ایجاد رسوب توصیه می‌شود |
13. سیستم کروماتوگرافی (Chromatography System)
کروماتوگرافی یک روش پیشرفته برای جداسازی، شناسایی و تعیین مقدار اجزای یک ترکیب است. این تکنیک بر اساس تفاوت در نرخ حرکت اجزای مختلف در فاز متحرک (مثلاً حلال) و فاز ساکن (مثلاً ستون) عمل می‌کند. این نوع از تجهیزات آزمایشگاهی برای آنالیز ترکیبات پیچیده در صنایع شیمیایی، زیستی و دارویی استفاده می‌شود. تجهیزات وابسته مانند دتکتورها، پمپ‌ها و ستون‌ها نقش کلیدی در دقت عملکرد دارند.
کاربرد: تشخیص ناخالصی‌ها، جداسازی ترکیبات فعال، و کنترل کیفی محصولات دارویی و شیمیایی.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | جداسازی، شناسایی و تعیین مقدار ترکیبات پیچیده در نمونه‌های بیولوژیکی |
| نوع نمونه | پلاسما، ادرار، داروها، ترکیبات متابولیکی |
| تخصص‌های کاربردی | داروسازی، بیوشیمی، سم‌شناسی بالینی |
| نکته کلیدی | نیازمند اپراتور آموزش‌دیده و انتخاب صحیح فاز متحرک و ساکن است. |
14. فریزر آزمایشگاهی (Laboratory Freezer)
فریزر آزمایشگاهی برای نگهداری طولانی‌مدت نمونه‌هایی که به دماهای بسیار پایین حساس هستند طراحی شده است. این دستگاه‌ها قابلیت سرمایش تا دمای -20، -40 یا حتی -80 درجه سانتی‌گراد را دارند. طراحی آن‌ها معمولاً با عایق‌های قوی، درزگیری کامل و سیستم هشدار دمایی همراه است. حفظ پایداری دما و جلوگیری از نوسانات آن، برای نگهداری صحیح مواد زیستی حیاتی است. فریزرها در تحقیقات بالینی، ژنتیکی و بانک‌های زیستی به کار می‌روند.
کاربرد: برای نگهداری نمونه‌های زیستی، آنزیم‌ها، آنتی‌بادی‌ها، واکسن‌ها و RNA/DNA در دماهای بسیار پایین.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | نگهداری طولانی‌مدت نمونه‌های حساس به گرما مانند واکسن و RNA |
| نوع نمونه | نمونه‌های زیستی، آنتی‌بادی‌ها، پروتئین‌ها |
| تخصص‌های کاربردی | ژنتیک، ایمونولوژی، پزشکی مولکولی |
| نکته کلیدی | پایش دما با سیستم هشدار برای حفظ سلامت نمونه حیاتی است. |
15. هود شیمیایی (Fume Hood)
هود شیمیایی یکی دیگر از تجهیزات آزمایشگاهی ضروری برای تهویه بخارات، گازها و مواد شیمیایی سمی است. این دستگاه با مکش هوا از داخل کابین و فیلتر کردن آن یا انتقال به بیرون، از استنشاق مواد خطرناک توسط کاربران جلوگیری می‌کند. سطح داخلی آن باید مقاوم به مواد خورنده باشد و نگهداری مناسب فیلترها، تضمین‌کننده عملکرد صحیح آن است. استفاده همزمان از هود و PPE (وسایل حفاظت فردی) در محیط‌های خطرناک توصیه می‌شود.
کاربرد: انجام واکنش‌های شیمیایی با مواد خورنده، سمی یا فرار در محیطی ایمن و کنترل‌شده.
| معیار | توضیحات |
| نوع استفاده در پزشکی | محافظت کاربر در برابر بخارات و گازهای سمی حین کار با مواد خطرناک |
| نوع نمونه | مواد خورنده، اسیدها، بازها، حلال‌های آلی |
| تخصص‌های کاربردی | فارماکولوژی، شیمی‌درمانی، آنالیز شیمیایی |
| نکته کلیدی | تعویض منظم فیلتر و بررسی جریان هوا برای عملکرد ایمن ضروری است. |
شرکت آریا مبنا تشخیص
شرکت آریا مبنا تشخیص، با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، اقدام به عرضه ملزومات آزمایشگاهی می‌کند که مطابق با استانداردهای بین‌المللی ISO و CE تولید شده‌اند. این شرکت با ارائه تولیدات داخلی باکیفیت، طیف وسیعی از نیازهای تخصصی آزمایشگاهی را پوشش می‌دهد. مشاوره تخصصی، گارانتی معتبر و خدمات پس از فروش حرفه‌ای از دیگر مزایای خرید از این مجموعه است. پشتیبانی علمی و فنی این شرکت موجب شده است تا بسیاری از مراکز درمانی و پژوهشی به مشتریان وفادار آن تبدیل شوند.
